انتشارات احراری-هرات

عایشه درانی

عايشه دراني دختر يعقوب علي خان توپچي باشي بن رحمان خان باركزايي دراني عمر خان زايي است كه در عهد سلطنت تيمورشاه دراني پسر احمد شاه بابا و دوره ي شاه محمود پسر تيمور شاه را نيز دريافته است. طوريكه از مطالعه ديوان عايشه معلوم مي  شود تحصيلات اين شاعر دامنه وسيعي دارد و به در زمينه صرف و نحو و معاني و بيان و تجويد و فقه و كلام و حديث صاحب معلومات خوبي بوده است و نزد علماي عصر در مرحله ((اونچي باغبانان)) نزديك مهتاب قلعه كنوني كابل تحصيل كرده است.  

اولين شعر عايشه كه به حضور تيمورشاه دراني در وصف افق گلفام كابل گفته است:

شفق را لاله گون ديدم نماز شام در گردون 
مگر خورشيد را كشتند كه دارد دامن پر خون؟

در موقعي كه عايشه اين شعر را سرود 20 ساله و زمان آغاز شاعري او بود و با سرودن آن از سوي دربار  و بزرگان تشويق شد تا ادامه بدهد و ديواني را ترتيب دهد.

خصوصيات شعر عايشه:
در دوره عايشه اكثر شاعران از جامي و حافظ پيروي مي كردند و عايشه دراني هم همچنين بود. و بيشتر از حافظ پيروي مي نمود براي نمونه:

حافظ:
دل مي رود ز دستم صاحبدلان خدا را
دردا كه راز پنهان خواهد شد آشكارا

 
عايشه:
اي ساقي پريرخ يك جرعه بخش ما را
دل برده اي و دينم پنهان و آشكارا

عايشه گاهي اوقات از مولانا نيز تقليد نموده است و ديده مي شود كه گاهي اوقات عينا عبارات شعر حافظ را در شعر خود مي آورد.
 
تحولات حيات ادبي عايشه:
1- مرحله غزلسرايي يا عهد شباب و سرمستي
2- مرحله مطالعات اشعار تصوفي و سرودن شعرهاي با رنگ و بوي عرفاني
3- مرحله مرثيه سرايي و انتقاد يا دوران شكست بعد از عزلت

ديده مي شود عايشه وقتي سرمست عيش جواني  است فرحت دل و جان خود را مهوش گلرخ و گل پيرهن و گل بدن مي خواهد و يك لحظه هم بي مي و معشوق بودن را غفلت مي پندارد به عبارت ديگر به گفته فرخي سيستاني مي خواهد بگويد:

جواني و از عشق پرهيز كردن
چه باشد نداني بجز جان گراني

ولي ناگهان ديگر شرايط محيط و قيودي كه بر زنان حكم روايي داشت و ضمنا عفت و حجبش وي را سرزنش مي كند و بنابراين مي گويد:
 
گر بافلاك رسد قصر نشاط و طربت
آخر از فعل بد پشيمان بودن
 
و مي گويد:

دارم اميد ز لطف و كرم رباني
جامه مغفرتم خلعت ايمان بودن

برگرفته از : 
مقاله استاد غلام فاروق فلاح (استاد زبان و ادبيات كابل)
مجله ادب سال بيست و پنجم شماره چهارم 1356 شمسي