افغانستان در عهد امانیه، هشتاد سال قبل از امروز
نویسنده و محقق افغان در مشهد
این کتاب برای اولین بار در سال ۱۹۹۹ میلادی در آمریکا به زبان انگلیسی منتشر شد و به تازگی توسط محمد نعیم مجددی به فارسی ترجمه شده و انتشارات احراری در هرات آنرا چاپ کرده است.
نام اصلی این کتاب ” واکنش های مذهبی و تحولات اجتماعی زمان سلطنت امان الله خان” است. مولف این اثر، با استفاده از منابع داخلی و خارجی کوشیده است تا ابعاد مختلف این دوره را نقد و برسی کند.
از اوائل قرن نوزدهم به بعد، در بسیاری از کشور های اسلامی جوی حاکم شد تا مفاهیم سنتی اسلام به گونه ای بازنگری شود که با مقتضیات جهان مدرن همخوان باشد. اما این کوشش با واکنش تعداد زیادی از علمای دینی که بیم داشتند که این تحول، ساختار اسلامی خانواده و فرهنگ را دگرگون کند مواجه شد.
این روند فکری مناقشاتی را در کشور های اسلامی از جمله افغانستان پدید آورد که این کتاب نمونه ای از همین گونه منازعات و یا مشاجرات در دوران حکومت امان الله خان را بررسی می کند.
نویسنده ضمن بررسی تحولات اجتماعی آن دوران، توجه اصلی خود را به نقش روحانیون و علمای دینی به عنوان مخالفین اصلاحات امان الله معطوف کرده و در نتیجه عواملی را که منجر به ظهور و سقوط حکومت امان الله شد را به طور همه جانبه بیان کرده است.
در فصل اول کتاب در باره تشکیل دولت و حق حاکمیت و تفکر سیاسی در مذهب تسنن اطلاعات خوبی آمده است، مولف سپس ساختار قدرت و مفهوم زعامت در افغانستان و اتئلاف دولت و قبایل در سایه اسلام را بررسی کرده است.
در فصل های بعدی کتاب رویداد های مختلف دوران امان الله مورد توجه نویسنده قرار گرفته است و حوادث سالهای ۱۹۱۹تا ۱۹۲۴، شورش سال ۱۹۲۴، ادامه اصلاحات در سالهای ۱۹۲۷ و عواملی که منجر به سقوط حکومت امان الله خان شد، تحلیل و بررسی شده است.
بیشترین توجه نویسنده این کتاب به نقش علمای دینی در حیات سیاسی و اجتماعی افغانستان، از زمان احمد شاه درانی تا زمان سقوط نظام سلطنتی امان الله خان بوده است.
انتقاد امان الله از سیستم پیری و مرادی و حملات شدید او به شیوخ مجددی کابل (حضرات شوربازار) از نظر نویسنده این کتاب از جمله اشتباهات بزرگ امان الله بود که بخش بسیار قدرتمند روحانیون افغانستان را بر علیه رژیم امانی برانگیخت و باعث سقوط حکومت او شد.
مولف در این اثر در باره علما دینی، تشکیلات دینی، شخصیت های روحانی و نقش مراکز دینی و طریقه های تصوفی آنها در امر رهبری مردم و واکنشهای علمای دینی در برابر اصلاحات حکومت امان الله معلومات داده است.
در بخش دیگری از این کتاب، به اصلاحات امان الله اشاره شده و آنگونه که نویسنده اشاره می کند، اصلاحات بی سابقه و شتابزده امان الله، شاه جوان را با بحران جدی مواجه کرد. با اینکه خود شاه هیچ وقت از مسیر اسلام منحرف نشد ولی روش های او از نظر علما هر روز کفر آمیز تر می شد و اصلاحات او، امتیازات ویژه روحانیون بزرگ کشور را تهدید می کرد و سبب افزایش مخالفت روحانیون با شاه اماالله می شد.
انتقاد امان الله از سیستم پیری و مرادی و حملات شدید او به شیوخ مجددی کابل (حضرات شوربازار) از نظر نویسنده این کتاب از جمله اشتباهات بزرگ امان الله بود که بخش بسیار قدرتمند روحانیون افغانستان را بر علیه رژیم امانی برانگیخت و باعث سقوط حکومت او شد.
ولی عیلرغم همه اشتباهات امان الله، نویسنده کتاب باور دارد که اصلاحات او از برازندگی سیاسی خاصی بر خوردار بود و منجر به ایجاد یک هویت مستقل افغانی شد و اکثر اصلاحاتش اثرات خود را برجا گذاشت.
باز شدن در های افغانستان به روی دنیای آن روز، تنظیم دستگاه اداری کشور به سیستم مدرن، شکل دادن به ساختار اقتصادی، تنظیم ساختار ارتش به شکل امروزی از جمله اصلاحات ماندگاری هستند که از نظر مولف در دوران امان الله پایه گذاری شدند.
حتی در مورد آزادی زنان و رفع حجاب که بیشترین مخالفت را در پی داشت و می توان گفت باعث سقوط حکومت امان الله خان و شکست اصلاحات شد، نویسنده باوردارد که این اصلاحات در نهایت اثرات مطلوبی بر وضع زنان افغانستان به جای گذاشت و به حجاب اجباری زنان پایان داد و زمینه تحصیل زنان به مراحل بالاتر را آماده کرد.
از نظر نویسنده این کتاب، به استثنای قانون جزاء، و ازدواج، اکثر نظامنامه های دوره شاه امان الله، در دوره های بعد زیر نام “اصولنامه” عملی شدند.
بیشترین منابعی که نویسنده کتاب به آنها استناد کرده است، نظامنامه های دولتی، لویه جرگه ها،(همایش های بزرگ ) فرمان های شاهی، اسناد آرشیو ملی، نامه ها و سخنرانی های شاه امان الله، کتاب معتبر تاریخی، روزنامه ها و جراید رسمی دوران امان الله بوده است.
در پایان کتاب هم چند تصویر از مادر، خواهران، همسر و خود امان الله خان و هچنین تعدادی از چهره های مهم روحانی و شخصیت های مهم سیاسی آن دوره دیده می شود.
شجره نامه بعضی از روحانیون بزرگ، فرامین سلطنتی، فهرست نظامنامه های دوره امانی، گزارشهای امنیتی و نامه های امان الله، اساسنامه حزب آزادی و تجدد و دستخط فرمان های شاهی، بخش دیگری از ضمیمه های این کتاب است.
مولف این کتاب خانم سنزل نوید، بیش از سه دهه است در آمریکا زندگی می کند و در حال حاضر هم در دانشگاه های این کشور، تدریس می کند.
آنگونه که مولف در مقدمه کتاب آورده او برای نوشتن این اثر، سفرهای تحقیقاتی زیادی به لندن و پاکستان داشته و با شخصیت های مهم دینی و سیاسی گفت وگو های زیادی انجام داده است.
شناسنامه کتاب:
نام:واکنشهای مذهبی و تحولات اجتماعی در افغانستان
مولف: سنزل نوید
مترجم: محمد نعیم مجددی
ناشر: انتشارات احراری [هرات- افغانستان]
تیراژ: ۱۰۰۰ نسخه
طراح: وحید عباسی
تاریخ چاپ: اول – بهار ۱۳۸۸ خورشیدی
منبع:
http://www.bartarin.net/?paged=402
